Een longontsteking (pneumonie) is een ontsteking van het longweefsel, met name van de longblaasjes. Bacteriën, virussen, schimmels of andere micro-organismen zijn de veroorzakers. Een ontsteking van de fijne vertakkingen van de luchtpijp (bronchiolen) heet acute bronchiolitis. Bevindt de ontsteking zich in de centrale luchtwegen (luchtpijp en grote vertakkingen daarvan), dan heet dit acute bronchitis.
Een longontsteking ontstaat meestal na een verkoudheid of griep. Ook voedsel of braaksel dat in de longen terechtkomt, kan aanleiding geven tot een longontsteking (verslikpneumonie). De klassieke verwekker van longontsteking, de pneumokok (Streptococcus pneumoniae), is nog steeds de meest voorkomende veroorzaker van longontsteking. Samen met Chlamydia pneumoniae, Haemophilus influenzae, Mycoplasma pneumoniae, influenzavirus en Legionella pneumophila zijn verantwoordelijk voor het merendeel van de longontstekingen die buiten het ziekenhuis worden opgelopen (community-acquired pneumonia, CAP). In bijna 50 procent van de gevallen van CAP wordt geen verwekker vastgesteld.
Bekijk ook het filmpje van het Longfonds waarin helder wordt uitgelegd wat er in de longen gebeurt bij longontsteking
Micro-organismen die via de ingeademde lucht in de longen terecht komen, belanden normaal gesproken in het longslijm. De ritmische beweging van trilhaartjes op het oppervlak van het longweefsel werkt dit slijm de longen uit naar de keelholte waar het wordt weggeslikt. Een verminderde beweging van de trilhaartjes, bijvoorbeeld als gevolg van langdurig roken, vergroot de kans dat er micro-organismen in de longen achterblijven en daardoor de kans op een infectie (longontsteking, griep, verkoudheid). Ook mensen met een verminderde werking van het afweersysteem (ouderen, te vroeg geboren baby’s, mensen met diabetes mellitus, mensen die afweer onderdrukkende medicijnen gebruiken), en mensen die reeds lijden aan longaandoeningen als astma, COPD of cystic fibrosis, lopen een verhoogde kans op longontsteking. Alcoholmisbruik en andere omstandigheden die leiden tot een verminderd bewustzijn (epileptische aanval, beroerte, vergiftiging) vergroten de kans op een verslikpneumonie. Ook mensen die in het ziekenhuis langdurig kunstmatige beademing krijgen, lopen een verhoogde kans op longontsteking.
Klachten bij een longontsteking zijn koorts, hoesten, soms bloed ophoesten, benauwdheid en pijn bij het ademen. Daarnaast zijn er minder specifieke klachten als malaise, spier- en hoofdpijn. Herhaalde klachten treden vooral op bij personen met astma of COPD, rokers of personen met allergie.
Het beloop van een longontsteking zonder specifieke klachten van de luchtwegen (atypische pneumonie) is meestal mild. De koorts, hoest en malaiseklachten verdwijnen vaak zonder verdere maatregelen.
Een klassieke longontsteking, veroorzaakt door bijvoorbeeld Streptococcus pneumoniae (pneumokok), kan met ernstige klachten verlopen. Herstel duurt gemiddeld 2-4 weken. De ziekte kan ook een chronisch karakter krijgen. Dit hangt af van de ziekteverwekker en patiëntgebonden factoren. Bij chronische longontsteking is de kans op overlijden aanzienlijk. De benauwdheid kan geleidelijk toenemen en lokaal kan zich pus ophopen (empyeem-/ abcesvorming). Vanuit de longen kan de ziekteverwekker zich verspreiden en elders in het lichaam nieuwe infectiehaarden vormen. Hierdoor kan de werking van andere organen (nieren, hersenen, lever) verstoord raken. Ook kan het afweersysteem van het lichaam zo hevig reageren dat er een levensbedreigende situatie ontstaat.
Eén van de meest voorkomende veroorzakers van een pneumonie is een pneumokok,Met name jonge kinderen, 60-plussers en mensen met een verminderde weerstand lopen een verhoogd risico op pneumokokkenziekte
Vaccinatie kan ziekte en sterfte veroorzaakt door pneumokokkenziekte verlagen.
Kinderen krijgen als onderdeel van het rijksvaccinatieprogramma een pneumokokkenvaccinatie op de leeftijd van 3, 5 en 11 maanden. Zie ook www.rijksvaccinatieprogramma.nl
Het RIVM is in 2020 ook van start gegaan met het Nationaal Programma Pneumokokkenvaccinatie Volwassenen (NPPV). Dit betekent dat in het najaar van 2020 alle volwassenen tussen de 73 en 79 jaar oud (geboren tussen 1-1-1941 en 31-12-1947) een uitnodiging van de huisarts voor een gratis pneumokokkenprik ontvangen. Zie ook www.rivm.nl/pneumokokken/pneumokokkenprik-ouderen-najaar-2020
Hiernaast komen ook specifieke risicogroepen in aanmerking voor een pneumokokkenvaccinatie. Tot deze medische risicogroepen behoren mensen zonder milt of met een minder goed werkende milt (bijvoorbeeld mensen met sikkelcelziekte), een cochleair implantaat, lekkage van hersenvocht of een minder goed werkend afweersysteem. Deze mensen komen al langere tijd in aanmerking voor een pneumokokkenprik. Zie https://www.rivm.nl/pneumokokken/pneumokokkenprik-medische-risicogroepen
De Gezondheidsraad adviseert om mensen die longschade hebben opgelopen door COVID-19 en hiervan chronische klachten ondervinden voorlopig ook te benoemen als medische risicogroep. De longarts stelt hiervoor de indicatie. Wie de prik geeft hangt af van lokale afspraken tussen de long- en huisarts.
Prikwijzer.nl is beschikbaar gesteld door MSD om te checken of mensen eventueel voor pneumokokkenvaccinatie in aanmerking komen. Tevens is hier meer informatie te vinden over de pneumokok en vaccinatie.